Joseph d'Exeter, Ylias ou De Bello Trojano,
II, 191-614
At eger iniqua
Suspicione Paris Ne credite, ludimur' inquit,
Dardanide ! Miror hilarem; sibi commodus uni
Non sperata refert, non quod commune decorum,
Molitus speciale bonum. Male publica curat,
Qui sua pluris habet gelidoque haut utitur ense.
Saucia proximitas, michi classem ac vela parate !
Ibo, ibo. Non me, pavidus quas obicit Hector,
Terruerint sirtes, non arma adversa vel hostes,
Non aditus in regna graves. Michi numen ab alto
Indulget dictatque vias spemque addit ituro.
Mira quidern, sed vera - duces, advertite !-pandam :
Desertura virum flebat Pallantias ortum
Processisse diem, sed iam maturior estus
Solverat algentes lacrimas; me dulce trahebat
Certamen nemorum, populari lustra, fugaces
Indagare feras facilique instare Moloso.
Ocius exciti, qui casse vel ore vel aure -
Fraude, sono, sensu - ludentes prelia casse
Fallunt, ore cient, vestigant aure, simulque
Invadunt saltus. Me nutu numinis error
Devius in spacium seductius, in nemus altum
Egit venarique dedit secreta dearum.
Ydei regina sinus, dignissima Phebo
Laurus, inoffenso frondosum vertice crinem
Explicat et nemoris proscripta plebe minoris
Sola viret nullique suas communicat umbras.
Cetera Cirream veneratur silva iuventam
Celsum submittens apicem longeque reducta
Maiorem temere poscentes aera frondes
Castigat metuitque sacris occurrere ramis.
Huc deus aut casus, certe gratissimus error
Pertulit ereptum sociis. Hac letus in umbra
Mirabar laurum vivacis lege iuvente
Nil love mutato passam, mirabar et Eurum
Murmure adulantem foliis et frondibus auram
Secretum spirare suum, cum languida sensim
Fur oculi sompnus invitans ocia blandum
Pectoris elusit studium. curasque fefellit.
Sic caput herboso proiectum cespite fultus
Delicias hausi superum, nec frivola suetus
In plebem lusisse sopor, sed sompnia regum
Dignatus subiit. Magni mox nupta Tonantis
Et Venus et Pallas sese languentibus ultro
Ingessere oculis. Quarum que maxima, fando
Vix bene maturam visa est solvisse quietem :
Conflictus dearum de preiudicio forme
Oratio Iunonis
Venimus in saltus Frigios, o Dardane, veni
Magni nupta Iovis, venit Mavortia Pallas,
Venit blanda Venus. Gratare ! En noster alurnpnus,
Quod dare Parca neget, timeat promittere votum,
Sideree libram forme., dedit. Ipsa Tonantis
Unica, que trini dispenso federa regni,
Cui parent unde Neptuni, Tartara Ditis,
Astra lovis, non, si laudor censore caduco,
ndignor, non grata minus reditura Tonanti,
Si nostro dubius hesit mortalis in ore;
Quod longum est, mirantis erit, neu forte putetur
Mendax, quem debet famulatrix Fama favorem.
Quod rarum superis, nudos en aspice vultus !
Talis in amplexus venio lovis. Ergo quis ausus
Pallada Gorgoneam belIatricemque Medusam
Hiis conferre genis ! Non sic pudor exulat omnis,
Ut populi terror, vulgi fuga, baiula leti,
Quo terret, placuisse velit. Vis, Dira, doceri ?
Diva » tamen dictura fui ! Non hic opus ense,
Angues tolle tuos, armatos exue vultus.
Da facilem visu faciem, frontem exere, cedat
Cassis et inclusum sine respirare cerastam !
Detege, quod galea horrendum, quod parma pudendum
Occulit, atque aude preconia vera mereri !
Hicne nitor calibis, hoc aurum hostile decoris
Extorquebit opem? Nescis, sevissima, nescis'?
In calibe horror inest, in casside fulminat aurum,
In capulo crudescit ebur ; sic docta minaces
Delicias affert et vult placuisse Minerva!
Tunc Iovem mentita patrem ? Qua pelice nostra
In luctus audente suos ?,Sed matre carere Creditur` :
0 superum pudor ! hincne animosa superbit
Solius meminisse viri dicique virago
Emeruit? Certe superos invisa fatigat,
Mortales consumit. At est Mavortia`, dicunt:
Ergo mares vorat. At Pallas` : Sit, sed quia pallet.
Vel quia Pallanti iugulum scidit. Hinc color, inde,
Dextra nocens nomen alterno iure meretur.
Tuque - sed o facinus!- tune, inquam, prodiga sexus,
Femina plus, qaam iura sinant, et mollior equo,
Tunc ergo, Venus, ausa venis in premia forme ?
An nescis, cui iura petis communia ? Sed quis
Credet : Tot luno similes habet? Unica quondam
Et nullis equanda fui. Cum provida mundum
Digereret Natura suum, sine coniuge coniunx
Stabat et in florem vultu crescente severum
Stabat adhuc, cum sic mater Natura :,Quid heres,
Celi heres ?Quod poscis, habes; hec sanguine iuncta,
Iunctior amplexu, soror est, coniunx erit. Una
E numero selecta tibi, una, sed unica, cuius
Nec similem memoret tellus nec sidera norint,
Absque pari parit illa tibi`. Sic fata negantem
In fratris cupidi dedit oscula. Conscius illo
Optati sceptrum tribuit commune sorori.
Ergo eat et vultus nostros Ericina lacessat,
Nuptum ivi selecta Iovi, sed fallitur. Isset
Diva Paphi pocius ? Quid ni! Ortus nacta serenos
Concrevit spumante freto cesisque pudendis.
Hec patrem factura Iovem tibi, bellice Mavors,
Et populo pareret ; hac anceps etheris heres
Aurea degeneri violaret regna metallo,
Quique nec indicio Phebi nec vindice textu
Securam potuit noctemque fidemque mereri,
Lennius, ultum iret alieni probra pudoris
Lenius et proprios non suspiraret amores.
Ut Frigium sileam, quis vulgatissima nescit
Furta dee? ,Sed blanda, sed alma, sed aurea' :
Nectit Blanda dolos, alit alma inalum, petit aurea donum.
Olim, nam memini, certandi sola potestas
Cum Iove nostra fuit. Ubi tunc Venus ? Illane venit
Tercia ? Ubi Pallas ? An quarta, ut iussa, veniret ?
Tiresia certe steterat sub iudice Iuno.
Sed taceo. Tu, Frix, pocior tu disce mereri
Iunonem, que sceptra ferat, que commodet aurum !
Tot mundus miratur opes, tot regna comete
Dispensant : Que sceptra velis, quas, elige, terras,
Quicquid agas, quocumque fluat sententia.
Nosti Iunonem placuisse Iovi ; lunonie iudex,
Censorem ne sperne Iovem`! Sic alta profando
Regine multurn meminit vultumque superbum
Vocibus ingessit contempta fronte precantis.
Prodit in aspectum Pallas fandique secundas
Nacta vices, proprie fidens et conscia cause
Irriguo sacras haurit de pectore voces :
Oratio Palladis
Magna parens superum - nec enim nego, magna Tonantis
Nupta, nec invideo - meritum, Frix inclite, nostrum,
Si quod erat, carpsit. Testor freta, testor Olimpum,
Testor humum. Non armatas in prelia lingue
Credideram venisse deas, hac parte loquacem
Erubeo sexum, minus hic quam femina possum,
Martem alium didici. Victoria feda, ubi victus
Plus laudis victore feret, nostrisque triumphis
Hic haut notus honos. Sed quo regina decoro
Effatu tendit? Dea sit, cedo, immo dearum Maxima.
Non dextre sortiri sceptra potentis
Partirive Iovem certatim venimus. Illa,
Illa habeat, que se ostentat. Nos gloria saltem,
Cum titulis opus est, ornat minor et, quia cogor
In laudes ire, haut omni sine dote Minerva.
Si gens, si generis auctor, si denique mores
Querendi, in curis regnat pudor, a Iove sanguis,
Censori facies oculo patet. heccine forma,
Hoc genus, hic mentis cultus ? Si coniuga dive
Gaudia, nuptarum dotes et pignora iactant,
Virginitas me sola iuvat nil passa pudendum,
Non lesura thoros, non deprensura maritos.
Macte Paris, mea bella viri, mea pensa puelle
Et mea laurigeri meditantur carmina vates.
Sic populis utrisque fruor, sic grata per omnes.
Sed quid ego hec, quid ad hec subnectere plura laborem?
Moribus indignum, fateor, studiisque pudicis
Ostentare suum; proprie nam venditor artis
Detitulat titulos, quos ingerit. At quia presens
Viribus et viciis armatur causa, Minervam
Accipe plus tacite meritam quam voce secutam !
Cum vetus efflueret in regnum mobile mundus
Terrarumque notas ultrix detergeret unda,
Emersit cum sole Fides; mox cetera dudum
Nacta fugam virtus terris offensa profanis
Iam mundo meliore redit: Prudentia numquam
Velox, indulgens Pietas, Patientia victrix,
Strenua Simplicitas, hylaris Pudor, Ardor
Agendi Sobrius et nullo nutans Constantia casu;
Non vaga Pax aberat, rerum Concordia custos,
Iusticie rectique tenor. Sine vindice stabant
Visure populos et Deucaliona sorores
Poscebantque ducem; nec enim secura meandi
Copia nec prorsus Furiis in Tartara pulsis
Cessavere metus. Tandem genitura Minervam
Contremuit frons celsa Iovis totusque rotatu
Intonuit maiore polus, nec letior umquam
Lux superis. Hoc patre fluens, hoc edita partu
Divum pandit iter, Diras et monstra relegat
Virtutum custos, virtutum previa Pallas.
Hec illa est, quam Iuno notat, quam, Dardane, cernis,
Marte Minerva potens, hec, cuius dextra minacem exhausit
Flegram. Vidi -- dicamne ? Sed omnes Novimus:
Encheladi consumpsit flamma Ciclopes,
Centimanus pharetras centum Niobesque sagittas
Sprevit, hanelanti iam maior Marte Typhoeus
Celum poscebat. Ubi tunc Mavortia Iuno?
Iuvisset numero saltem propiorque stetisset
Pro sceptris armata suis! Iam pene supernos
Persephone thalamos Ditem complexa tenebat,
Cum tandem exiliens trepidis Saturnia stratis
Exclamat: ,Pallas, Pallas, proh fata, moraris?
Pellimur`! Accessi. Sensit valuisse Medusam
Gorgoneamque deam, sensit, quod fulminat aurum
Plus splendore potens, cum celum, sceptra, penates
Reddidimus trepide. Sit nunc ingrata, sit hostis,
Nostrum est, quod regnat, nostrum, quod cum love sompno
Securo fruitur. At, curam imbellis Olimpi
Cum subii, tunc diva fui, tunc dicta virago.
Vos, superi, testor, quantis sudaverit ausis
Hoc caput, hoc pectus nostrum`, ac ostendit utrumque
Celum suspiciens. Pudor hic, hic cassidis horror
Et parme, quem luno notat. Genuitne cerastas
Iupiter ? Advertat, cuius convicia tractat,
Diva memor parcatque suis ! Parit illa potentem
Vulcanum pariatque velim ; non, quod pede molli
Militat, invideo, nectitve quod arte catenas'.
Sic fatur Veneremque obliquo figit ocello
Atque iterat :,Res o vatum dignissirna risu !
En generat voces, evolvit nomina, nugas
Pieridum et nostras dignatur noscere frondes.
Sed male vel didicit, rneminit vel mollius equo.
Vera voce fluit a,polleo` Pallas et alti
Splendorem meriti vix gloria nominis equat.
Macte Paris quid enim numerandis improba veris
Effluo et in titulos suspiro prodiga? - lesi
Forte deos, exempla sequor veniamque coactus
Error habet. Nosti Iunonem indigna locutam,
Sed taceo. Promsi - fateor doleoque - superba,
Vera tamen. Sed molle decus formeque triumphum
Non hac mente peto, viles ut solvar in usus
Vulgaresque iocos. Hac fronte, hoc oris honore
Venatrix hominum vernet Venus ! 0 fuga morum!
Diis utinam libranda forem ! Nunc Cypris in omnes
Bella ciet victrixque placet mundumque superbit
Imperiis cessisse suis. heu, rara securis
Aurea, rarus amor morum ! Quippe ardua frangit
Virus dulce, pie sirtes, amentia supplex,
Molle malum, morbus hylaris. Sic vendicat orbem
Exicium venale Venus, sic exit in omnes
Teligerum complexa suum exemplumque datura
Vulcano Martique parit. Moderantior olim,
Mortali contenta iugo non astra coegit
In numerum laqueumque suum, non fulmine blando
Fulminis auctorem fregit, non Cinthius ígnes
Maiores miratus erat, non cura Tridentis
In mediis fervebat aquis, sed nomine vero Bachus
Liber erat. Pudet, Egeonis alumpna
Sera ultrix superos vexat celumque reposcit
Cum patrio proiecta gelu cumque exule mentu...
Erubeo ulteriora loqui. Me strenua certe
Omnipotensque Venus temptabat flectere. Cessit,
Sensi etenim; mecumque utinam deprenderet orbis,
Quam fallax et blanda venit ! Nil hoste polito
Sevius. Omnifico vultu mentita favorem
Amplexum in planctus solvit, defederat urbes,
Arces frangit et in subitum rapit omnia Martem.
Cum ventum in cedes, cedit; cum prelia fervent,
Frigescit. Tunc arma iuvant, tunc Pallas in usu
Et Venus in probris. Commercia turpia: molles
Exacuit, duros emasculat et rapit orbem
In predam, cui preda venit. Sic mutuus error
Invenit alterni solacia digna pudoris.
Non cogo in certos nurnerosum Prothea vultus,
Non Venerem semper variam moresque pererro
Implicitos. Satis est, aliquo si cognita nutu
Non trahat incautum prorsus. Sed voce monentis,
Exemplum cui. mundus erit, quis dicat egere?
Maxime Priamidum, nostra est si gloria, quicquid
Mars audet, quod Clio docet, quod tractat
Aragne, Si tibi mixta manus et partitura Minervam,
Si tutoris egent artes et in arce triumphat
Palladium, forme titulum si virgo meretur,
Annue et Yliacum, iudex, ne despice fatum'!
Oratio Veneris
Emicat axe
Ydalio provecta Venus tandemque profatur
Mesta parum, sed blanda oculis et fronte serena
:
« Heu, quibus exilium populis positura
relinquar
Libera Saturni proles ? Cui grata vel
equa,
Si superis invisa vagor, si transfuga celi
Fata sequor ? Vos, o, spirat quibus orbe
secundo
Indefessa fides, quos non livescere certum est
:
Si pia, si facilis, si nulli dura Dyone,
Pendite, quis causam casus premat, unde
tumultus,
Unde mine ! Cum prima meos lux extulit ortus,
Fovi hominem duros tenere solata labores
Et casus miserata graves. Sic publica grati
Templa michi struxere viri, sic thura
merebar.
Hinc ire, hinc odii cause. Miserescite
saltem
Vos, quibus exul agor ! Celi rea deprecor
orbem,
Quem colui ; vestram, populi, defendite civem
!
Flos iuvenum, spes nostra paris, non vexo
locutas
Non incuso, deas ; quis enim vel carpere
possit
Vel sacros equare modos ? At - si qua
fatendi
Libertas veri - nosti, puer inclite, nosti,
Que rerum series, steterit quo cardine causa,
Quam bene rem sermo digesserit. Indice vultu,
Eloquio frontis, oculo censore secanda
Lis erat. Unde igitur armata licentia
fandi
Infremuit ? Si dura minus reverensque
pudoris,
Et Iove progenita et virgo Tritonia credi
Posset. « At emeruit Musarum maxima
dici »
Non nego, fingit enim nullique hac arte
secunda
Falsigraphos commenta docet, docet auribus
uti
Mollibus et cecos per frivola ducere sensus
Cumque per ambages nugis pomposa venustis
Phillidas, Ysiphilas et prelia nostra
retractet,
Lucratur sacram venalis fabula laurum.
At, si miliciam fingendi feda facultas
Hanc habitura fuit, saltem discrimen
habendum,
In quam, quid, qua re ! Nec enim, si nata
cerebro
Nostri plena Iovis, gelide nil improba fando
Virginis elidit titulum doctissima virgo.
Illa virum titulos raptis mendicet ab
armis,
Sit sese contenta Venus. Tumide illa minetur,
Nos humiles facilesque pati. Rorantia tabo
Signa ferat victrix, nostri sine cede
triumphi.
An, quia nature non obluctata, fatigor ?
Anchise, si blanda fui, sexumne fefelli ?
Si peperi, cui facta nocens ? Meus astra
Cupido,
Eneas Frigiam vester colit, heccine culpa ?
Hoc Venus exicium superis molitur et orbi ?
Hiis homines, hiis dono deos ! Ergo innuba
Pallas
Sic merite mores Veneris notet ? Illane
grata,
Grata viris, quos Marte vorat ? Illane grata,
Quarum fastidit sexum ? Diis digna serenis,
Quos resides timidosque vocat ? Sic exit in
omnes,
Sic telis placitur suis, sic omnibus equa.
« At virgo est » : Negat
Aglauros, negat anguis opertus.
Sed taceo. « At facie
pollet » :Consulta reclamat
Unda tumorque gene. « Gladiis at strenua
sumptis » :
Non proprium, quod fingit, habet. Mentita
potestas
Leta brevi, probrosa diu; post pauca serena
Spuria perpetuo sordescit gloria luctu.
Quondam certa fides bella imperiosa deorum
Non una confecta manu, laurusque per omnes
Dicta dari. « At victrix Persee
Gorogonis umbra
Extorsit titulos palmamque imbellis
Olimpi » :
Sic de se meminit Pallas. Sic credere
oportet,
Crede, Paris ! Res digna fide tradendaque fastis
:
Plus Iove, plus Phebo, potuit plus femina
Marte,
Invidia est. Blando Semele conceperat astro,
Plena deo, paritura deum, denusque tumebat
Mensis, cum vultum Iuno mentita severum
Accedit, persuadet, abit. Quid credula,
simplex,
Inscia iurato premitur Iove ? Sic tua longis,
Cadme, fides perspecta viis, sic annuus error
Emeruit ? Cum rapta soror viduamque parares
Iunonem sancire Iovi, te luctibus ecce
Munerat inque tuos flammis armatur alumpnos.
Gaudeat, en quali deitas rugosa triumpho
Molitur titulos ! Tremula dum militat hasta,
Altricis mentita fidem. Nam cetera nullus
Confinxisse labor ; faciles ad tempora
cani,
Ad faciem veniunt ruge ; fallenda senectus,
Non fingenda fuit. O si ad certamina forme
Illa potens Beroe staret socianda Dyone !
Incuteret celebrem simulatrix simia risum.
Stulte, quid Europen genero Iove queris, Agenor
?
Illa rapi meruit, raptorem excusat egestas
Et thalami pocioris amor. Sibi maxima debet,
Quod tociens vidua est, coniunx Iovis. Alite
fausto
Nupsisset stabilique thoro, si prima
tulissent
Federa plus forme, lingue minus. Improba,
turpis,
Garrula legitimi mores incestat amantis.
« At soror est coniunxque
Iovis » : Bene cessit in uno,
Coniugis offensam redimit soror. « Ardua
regnat » :
At patris in solio fruiturque
« iugalibus » astris
Stirpis, non thalami merito. Fuit aureus
olim
Ille senex, quo nata feror, fuit unicus
heres,
Necdum sortilegam mundus nutabat in urnam,
Cum pia Saturni proles, equanda Minerve
Vel saltem non exul erat. Regnoque tirannis
Concedente tribus triplicem processit in
orbem
Communis regina Venus ; quod cum Iove Iuno,
Cum Iove cum Tritone fuit cum Dite Dyone ;
Non mea sideribus famulis contenta potestas,
Tartara solatur, mulcet freta. Vos, pia ponti
Turba, dee, vestre scelus excusate
sororis,
Si scelus hinc traxisse genus; tuque, optima
vindex,
Imperiosa Thetis, celum Iunone fugata
Posce tuum raptasque faces ! Iam pelice
pulsa,
Iam non sollicito venies paritura Tonanti,
Fatis nulla fides. Precium Saturnia forme
Perdet, opes perdet. Non huc emptura decorem
Venisset, si pulcra domi. Male, Dardane,
mores
Consuluit dare promta tuos. Non flectitur
auro,
Qui titulum paritatis habet. Victricibus olim
Armentis impensa fides librantis habene
Non vendit nutum, veteris non immemor equi.
Illane, blande Paris, vultu victore fruetur,
Cui gemit Hesione, sanguis cui fluxit avitus,
Alcide que tela sui libravit in arces,
Bellica virgo, tuas ? Ubi tunc que prelia
iactas,
Fatum ubi ? Plus actum est rapto Frige ; pocula
nate
Eripuit thalamumque dee sic molliter ultus
Aspera, miscet adhuc superis dotatus Olimpo.
Flos Asie, veneranda deum regumque propago,
Non meus instabiles labor est aut gloria
versus
Texere, non trepidas pensis urgere puellas,
Nec mecum Phebus, mecum certavit Aragne ;
Hos Pallas tibi pacta pedes, hec stamina
nectat.
Plurima dii - fateor - faciles et summa
pacisci
Et dare ; sed quid opes, quid regna, quid arma
potenti
Adiciunt, cuius sceptrum pars amplior orbis,
Cuius opes Frigie, cuius gens Dardana vires ?
At si solanda est thalami regalis egestas,
Si vires, si sceptra nichil sine coniugis
usu,
Munus habe Veneris, munus, quo Sparta
superbit,
Munus, quod Iuno dici velit, esse Minerva !
Quid moror ? Internam propius rimare Dyonem,
Res agitur tractanda palam, iam pectora nuda
Pandimus : Hac facie Phebo duce metior astra,
Hoc vultu produco diem. Formose, merenti
Gratare et similem, iudex, ne despice
vultum » !
Sic effata genas rapto depromit amictu
Nuda humeros, exerta sinus totoque diescit
Ore. Pudet divas Veneri cessisse triumphum.
Consulite, ultores Frigii, Venus excitat
egros.
Hac constant michi visa fide, vel sompnia
certe
Pondus habent. Hec fata sequor. Parete Dyone,
Que civi lacrimans, risus que terminet hosti ! |
